Hazırlayan: Nadir GÜR

14. yy.da yaşayan Ahmedi’nin Cemşid ü Hurşid, İskender-name adlı eserleri önemlidir.

Mesnevi-i Şerif, Divan-ı Kebir, Mektubât gibi eserlere sahip olan Mevlana, bu eserlerinde insan sevgisi ve hoşgörüyü esas almış ve evrensel mesajlar içeren söylemlerde bulunmuştur.

Har-name, Hüsrev ü Şirin’i kaleme alan ve bir de divanı bulunan Şeyhi, 15. yy.da yaşamış, Türk edebiyatının tenkit ustasıdır.

Ali Şir Nevai, Muhakemetü’l-Lügateyn adlı eserinde Türkçenin Farsçadan üstün ve zengin olduğunu savunmuştur.

Fatih Sultan Mehmet’in öğretmeni olan Ahmet Paşa’nın Kerem redifli kasidesi, kendisini idamdan kurtarmıştır.

Sinan Paşa Tazarru-name adlı eseriyle Divan edebiyatı yazarları içinde önemli bir yere sahiptir.

Mercimek Ahmet adlı yazarın Kâbus-name adlı eseri vardır.

Fuzuli, Divan şiirinin lirik tarzda yazan en büyük şairidir. Türkçe Divanı, Farsça Divanı, Arapça Divanı, Hadikatü’s-Süeda, Leyla ve Mecnun, Beng ü Bade, Şah ü Geda, Enisü’l-Kalp, Şikâyetname, Hadis-i Erbain adında birçok esere sahiptir.

Sosyal aksaklıklara yer veren terkib-i bendi ile Bağdatlı Ruhi’yi unutmamak gerekir.

Nef’i’nin Siham-ı Kaza adlı eseri devrin sosyal ve bireysel konularını eleştirir.

Baki’nin ünvanı Sultanü’ş-Şuaradır (şairler sultanı). Kanuni Mersiyesi ile ün kazanan Baki’nin divanı da vardır.

Nabi Hikemi şiir tarzının en büyük temsilcisidir. Hayrabad, Sur-name adlı eserlerinin yanında Türkçe ve Farsça divanı vardır.

Mahallileşme akımını Divan edebiyatında başlatan sanatçı Necati'dir.

Mahallileşme akiminin en büyük temsilcisi Nedim'dir.

Şeyh Galip (Galip Dede), Divan şiirimizin son büyük şairidir. En güzel eseri Hüsn ü Aşk’tır.

Rubai nazım şeklinin en büyük ustası Ömer Hayyam’dır.

Âşık edebiyatı, Anonim Türk edebiyatı ve Tekke/Tasavvuf edebiyatı olarak üç grupta incelenir.

Önemli temsilcileri şunlardır: Yunus Emre (Mutasavvıf Şair), Âşık Paşa (Garip-name), Hacı Bektaşi Veli (Makalât), Hacı Bayram Veli (Nutuk), Kaygusuz Abdal (Budala-name, Mugalat-name), Pir Sultan Abdal (Lirik ve Heceyle Söyleyen Şair), Köroğlu (Epik ve Lirik Şair), Karacaoğlan (Koşma ve Semailer), Âşık Ömer (Satirik Şair), Gevheri (Aşk Şairi), Kayıkçı Kul Mustafa (Genç Osman Destanı), Dertli (Boğazını Kesen Şair Lutfi), Seyrani (Hiciv ve Mizah Şairi), Dadaloğlu (Lirik, Pastoral ve Epik Şair), Bayburtlu Zihni (Sergüzeşt-name), Âşık Veysel Şatıroğlu...

Yunus Emre, Âşık Ömer, Gevheri ve Dertli aruz ölçüsünü kullanan bazı halk şairlerindendir.

Halk edebiyatında genel olarak koşma nazım biçimi ve yarım kafiye kullanılmıştır.

Halk şairlerinin şiirlerinin toplandığı mecmualara "cönk" adı verilir.

Destan geleneğinden halk hikâyeciliğine geçiş döneminin en önemli eseri Dede Korkut Hikâyeleri’dir.

Dünya edebiyatının en önemli komedya yazarı Moliere’dir.

Racine, Moliere, Pascal, La Fontaine, La Bruyere, Madame De Fayette Klasisizm’in yabancı temsilcileridir.

Şinasi, Ahmet Vefik Paşa, Abdülhak Hamit Tarhan Klasisizm’den etkilenen şairlerdir.

Victor Hugo, J.Jack Rousseau, Lamartine, Alexander Dumas Pere, Chateaubrian, Goethe, Sthendal, W. Shakespeare, Alfred De Musset, Balzac ve Puşkin gibi sanatçılar Romantizm akımından etkilenmişlerdir.

Namık Kemal, Ahmet Mithat Efendi, Abdülhak Hamit, R. Mahmut Ekrem (Şiirde) Romantizm’in Türk temsilcileridir.

Stendhal, Balzac, G. Flaubert, C. Dickens, M. Twain, Tolstoy, John Steinbeck, Ernest Hemingway, Dostoyevski Realizm’in yabancı temsilcileridir.

S. Sezai, R. Ekrem(Romanda), H. Ziya, Ömer Seyfettin, R. Halit, H. Edip, Y. Kadri Realizm akımının Türk temsilcileridir.

Emile Zola, Goncourt Kardesler (Edrnon ve Jules), Alphonse Daudet, Guy de Maupassant Natüralizm akımından etkilenen yabancı sanatçılardır.

Nabi-zade Nazım, Hüseyin Rahmi Gürpınar, Beşir Fuat Natüralizm’in Türk temsilcileridir.

Hikâye ve romanda ortaya çıkan Realizm akımının şiire yansımasıyla doğan akım Parnasizm’dir.

Cenap Şahabettin, Tevfik Fikret, Yahya Kemal Parnasizm’in Türk temsilcileridir.

Baudelaire, Rimbaud, Verlaine, Mallarme, Regnier, Paul Valery Sembolizm’in yabancı temsilcileridir.

Cenap Şahabettin (Parnasizm’den de etkilenmiştir), Ahmet Haşim Sembolizm’in önemli Türk temsilcileridir.

Paul Eluard, Rene Char, Arthur Cravan, Louis Aragon gibi sanatçılar Sürrealizm akımını benimsemişlerdir.

Türk edebiyatında Sürrealizm’den etkilenen ilk şair Orhan Veli’yi takip eden İkinci Yeniciler (Turgut Uyar, Edip Cansever, Ece Ayhan, Sezai Karakoç, İlhan Berk…) günümüzde de Sürrealizm akımını şiirlerinde benimseyen şairlerdir.

Arthur Rimbaud, R. Marie Rilke, Paul Verlaine Empresyonizmin (Varoluşçuluk) yabancı temsilcileridir; Biz de ise Ahmet Muhip Dranas ve Cahit Sıtkı Tarancı Empresyonizm’den etkilenen şairlerdir.

Pertev Naili Boratav ve Eflatun Cem Güney Türk edebiyatındaki masal yazarlarıdır.

A. Haşim, Nurullah Ataç, Sabahattin Eyüboğlu, Suut Kemal Yetkin, A. Hamdi Tanpınar, Salah Birsel, Falih Rıfkı Atay, Melih Cevdet Anday gibi sanatçılar Türk edebiyatındaki deneme yazarlarıdır.

A.Rasim, Ahmet Kabaklı, Hüseyin Cahit Yalçın, A. Haşim, Nazım Hikmet, Yusuf Ziya Ortaç, Falih Rıfkı Atay, İsmet Özel, Yaşar Kaplan, Çetin Altan, İlhan Selçuk gibi yazar ve araştırmacılar Türk edebiyatındaki fıkra yazarlarıdır.

Recai-zade Mahmut Ekrem, Hüseyin Cahit, Nurullah Ataç, Suut Kemal Yetkin, Fethi Naci, Sabahattin Eyüboğlu, Asim Bezirci, Oktay Akbal gibi isimler Türk edebiyatındaki eleştiri yazarlarıdır.

A.Rasim (Ramazan Sohbetleri), Suut Kemal Yetkin (Edebiyat Söyleşileri), Nurullah Ataç, M. Cevdet (Dilimiz Üstüne Söyleşiler), Şevket Rado (Eşref Saat) gibi isimler Türk edebiyatında söyleşi yazarlarıdır.

Tanzimat edebiyatı birinci dönem sanatçıları Şinasi, Namık Kemal, Ziya Paşa, Ahmet Mithat Efendi, Şemsettin Sami ve Ahmet Vefik Paşa’dır.

Tanzimat’ın ikinci dönem sanatçıları, Recai-zade Mahmut Ekrem, Abdülhak Hamit Tarhan, Sami Paşa-zade Sezai, Nabi-zade Nazım ve Muallim Naci'dir.

Türk edebiyatında aruzu Türkçeye başarıyla uygulayan şairler Tevfik Fikret, Mehmet Akif Ersoy ve Yahya Kemal Beyatlı'dır.

Halit Ziya Uşaklıgil, Servet-i Fünun edebiyatının en büyük romancısı olmakla beraber modern Türk romanının da kurucusudur.